De nederzettingskernen zijn gewaardeerd in drie klassen:
- zeer hoge waarde:
- bebouwingstructuur (huispercelen, rooilijnen, weg- en perceelsloten, evt. bruggetjes) is intact;
- de historische bebouwing zelf is gaaf bewaard gebleven;
- het aantal rijksmonumenten is hier betrekkelijk hoog;
- weinig nieuwbouw tussen of achter de oorspronkelijke panden.
De beschermde stads- en dorpsgezichten vallen in deze categorie.
Beschermd stadsgezicht Nieuwpoort, Alblasserwaard.
- hoge waarde:
- bebouwingstructuur (huispercelen, rooilijnen, weg- en perceelsloten, evt. bruggetjes) is intact;
- de historische bebouwing zelf is wat minder gaaf;
- het percentage monumenten is lager dan in de categorie 'zeer hoge waarde';
- hier en daar is de bestaande bebouwing door nieuwbouw vervangen.
Noordwijk, villadorp in duingebied.
- redelijk hoge waarde:
- bebouwingstructuur (huispercelen, rooilijnen, weg- en perceelsloten, evt. bruggetjes) is intact;
- de historische bebouwing is duidelijk minder gaaf dan bij bovengenoemde categorieën;
- op meedere plaatsen is nieuwbouw verschenen, voornamelijk ter vervanging van de bestaande bebouwing.
Kustdorp Ter Heijde, compleet herbouwd volgens het oude stratenpatroon na de Tweede Wereldoorlog.
De kernen waar de bebouwingsstructuur niet meer voldoende intact is (de percelering en rooilijn zijn aangetast, sloten zijn gedempt, bruggetjes gesloopt, nieuwbouw tussen en achter de oorspronkelijke bebouwing verstoort de relatie met het achterland) hebben geen waardering gekregen.
Wat betreft de stedelijke uitbreidingen in de 19de en 20ste eeuw zijn de 'gebieden met bijzondere waarden' uit het Monumenten Inventarisatie Project (MIP)het uitgangspunt geweest.
Voor meer informatie over de waarderingsmethodiek: klik hier.