Deze nederzettingen zijn ontstaan op zandopduikingen, die natuurlijke hoogten vormen in het landschap. Ook 'zwermen' boerderijen die ieder op een zandopduiking of terp zijn gebouwd vallen onder deze categorie.
Donknederzettingen komen voor in de onderstaande regio's. Klik voor regionale informatie over dit type nederzetting op de betreffende regio.
Krimpenerwaard en Gouwestreek (volgt nog)
Rijnmond (volgt nog)
Alblasserwaard (volgt nog)